సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యానికి అర్థం చెప్పండి
తార సితారవింద వరతార శతార శతార తార వి
స్తార పటీర హీర ఘనసార తుషార తుషార చంద్రికా
పూర మరాళ కాశ పరిపూర్ణసుధాకర చారుమల్లికా
హార ఫణీంద్ర శైలరిపువారణ కాంతుల నెంతు కీర్తిచేన్
ఇది చూడటానికి శారదనీరదేందు ఘనసారపటీర....
అనే పద్యంలాంటిది అర్థం కామెంట్స్ లో పెట్టండి
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యానికి అర్థం చెప్పండి
జలచరము మిడుతఁమ్రింగెను
జలచరమును మిడుతమ్రింగె జగతీస్థలిలో
వలరాజు రాజుమ్రింగెను
వలరాజును రాజు మ్రింగ వచ్చినఁబడియెన్
ఈ పద్యం అర్థాన్ని వివరించి చెప్పండి కామెంట్స్ లో వ్రాయండి
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యంలో చివర ప్రార్థన జేసెద నభీష్టసిద్ధికిన్
అని కవి చెబుతున్నాడు. ఇష్టసిద్ధికి ప్రార్థన చేసే
దేవుడెవరో చెప్పగలరు
సురగిరిజాధినాధుప్రియ సూనుని సోదరి మేనమామ సుం
దరిప్రియపుత్రు సద్గురుని తండ్రి, నిజాంగనతోడి కోడలిం
జెఱఁగొనినట్టివానిరిపు చెట్టకు శత్రుని తాతకూతురిన్
బరిణయమైన వాని సుతుఁ బ్రార్థనఁ జేసెద నిష్టసిద్ధికిన్
ఆదేవత ఎవరో కామెంట్స్ లో పెట్టండి.
సాహితీమిత్రులారా!
ఒక అమ్మాయిని భర్తపేరు అడగ్గా
ఈ విధంగా చెప్పి మగనిపేరు మీరే చెప్పమంది
అరవిందానన, నీమనోహరుని పేరారూఢిగాఁ బల్కుమా
మరుఁడున్, దామరసంబు, కాంచనము, భూమ్యాకాశమున్, గేశమున్,
గరిమన్ మారుతపుత్ర, చంద్రులను, వేడ్కన్ మూఁడు వర్ణం
బులన్,
బరగన్ వ్రాసిన మధ్యవర్ణములు. మత్ప్రాణేశ్వరుండ
య్యెడిన్
దీనిప్రకారం ఆమె భర్తపేరేమో చెప్పండి.
సాహితీమిత్రులారా!
నాపేరులో ఐదక్షరాలున్నాయి
అందులో
మొదటి అక్షరానికి అగ్ని అని అర్థం
మధ్యనున్న అక్షరానికి ముల్లు అని అర్థం
చివరనున్న అక్షరానికి కీర్తి అని అర్థం
నాలుగవ అక్షరానికి బంగారని అర్థం
మొదటి రెండక్షరాలకు స్రీ అని అర్థం
రెండవ అక్షరం మొదటక్షరం కలిపిచదివితే కీలు అని అర్థం
నాలుగు రెండు అక్షరాలను కలిపిన సీతాపతి అని అర్థం
ఒకటి మూడు అక్షరాలను కలిపిన సమరమని అర్థం
చివరి రెండక్షరాలు కలిపిన మన్మథుని మామ అని అర్థం
నాలుగు మూడు అక్షరాలను కలిపిన ప్రీతి అని అర్థం
ఇంతకు నా పేరేమో చెప్పగలరా
నాపేరు (సమాధానం)
జవాబు - రమణరాజు
ఎలాగంటారా
మొదటి అక్షరానికి అగ్ని అని అర్థం
ర - అగ్ని
మధ్యనున్న అక్షరానికి ముల్లు అని అర్థం
ణ - ముల్లు
చివరనున్న అక్షరానికి కీర్తి అని అర్థం
జు - కీర్తి
నాలుగవ అక్షరానికి బంగారని అర్థం
రా - బంగారు
మొదటి రెండక్షరాలకు స్రీ అని అర్థం
రమ - స్త్రీ
రెండవ అక్షరం మొదటక్షరం కలిపిచదివితే కీలు అని అర్థం
మర - కీలు
నాలుగు రెండు అక్షరాలను కలిపిన సీతాపతి అని అర్థం
రామ - సీతాపతి
ఒకటి మూడు అక్షరాలను కలిపిన సమరమని అర్థం
రణ - యుద్ధం, సమరం
చివరి రెండక్షరాలు కలిపిన మన్మథుని మామ అని అర్థం
రాజు - చంద్రుడు, మన్మథుని మేనమామ
నాలుగు మూడు అక్షరాలను కలిపిన ప్రీతి అని అర్థం
రాణ - రమణ యొక్క రూపాంతరం - ప్రీతి
ఇది నాపేరు రమణరాజు
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యం అర్థాన్ని మీరే చెప్పండి
ఒక వనిత తన మగని పేరు కనుక్కోవడానికి
కొన్ని పదాలు చెప్పి వాటిని మూడక్షరాలుగల
పదాలుగా మార్చితే దానిలోని మధ్య అక్షరాలను
తీసుకుంటే తన మగని పేరని అది చెప్పమని అడిగింది
ఈ పద్యం గమనించి చెప్పగలరు-
సిరియు, వృక్షంబు, ధనపతి పరిమళంబు
ననలుఁ, డసురయు, నుపవనం బసియు, నావ,
నందు మూఁడేసి వర్ణంబు లమరశబ్ద
మధ్య మాక్షర పంక్తి, నా మగని పేరు
మరి ఆమె మగని పేరేమో చెప్పగలరు
కామెంట్స్ లో వ్రాయండి.
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యం అర్థాన్ని మీరేచెప్పండి-
అన్నపై శయనించి యన్నను పై నుంచి
యన్నను మునిమాపు హతముఁజేసి
అన్న సుతురక్షించి యన్న సుతుశిక్షించి
యన్నసుతునకు తనయనుజనిచ్చి
మామకు మామయై మామనుబంధించి
మామ సుతుధరకుమామఁజేసి
కొడుకుకు బావయై కూతుఁరు పెనిమిటై
కొడుకు నాలములోనఁ గూలనేసి
మించు శ్రీవారి కరుణచే మీకు నొసఁగు
బహుతరంబుగ నాయురైశ్వర్యములను
వస్తువాహన సంపన్న వైభవముల
సకల సామ్రాజ్య విభవంబు సంతసంబు
ఈ పద్యం అర్థాన్ని కామెంట్స్ లో ఉంచగలరు
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యం అర్థమేమో తెలుపగలరు.
శృంగారవనములోఁ జెలులతోఁగ్రీడించు
తొయ్యలిఁగాంచెను ధూర్తుఁడొకఁడు
తొడకేలఁ జఱచుచుఁ గడనుండి తనుఁజూడ
మొలనూలు సవరించె ముద్దుగుమ్మ
లిటుఁడొక్కజాజి, చెంగటఁజేరి పరికింప
రేలచెంతకుఁజేరె నీలవేణి
కంఠమాలను సంజ్ఞగా జారుడంటిన
కొమ్మ యెఱ్ఱనిపూవు గుత్తువిడిచె
వెలఁదలీలలుఁ గనివాఁడు విన్నఁబోవ
సుదతి కర్ణాగ్రముననున్న సొమ్ముఁజూపె
స్థలముఁ గుమును నామంబు నెలవునెఱిఁగి
హితవు గలిగించెనప్పుడయ్యతివకతఁడు
అర్థాన్ని కామెంట్స్ నందు ఉంచగలరు.
సాహితీమిత్రులారా!
మూకపంచశతిని మూకకవి 500 శ్లోకాలతో కూర్చారు.
ఇందులో పాదారవిందశతకంలోని ఈ శ్లోకం గమనించండి-
ద ధానో భాస్వత్తా మమృతనిలయో లోహిత వపు
ర్వి నమ్రాణాం సౌమ్యో గురరపి కవిత్వం చ కలయన్
గతౌమందో గంగాధర మహిషి! కామాక్షి! భజతాం
తమః కేతురాత్మతస్తవ చరణ పద్మో విజయతే
(మూకపంచశతి - పాదారవింద శతకం - 59)
ప్రకాశించు స్వభావం గని(సూర్యుడై), అమృతమునకు నిలయమై(చంద్రుడై),
ఎర్రనిమూర్తిగలదై(కుజుడై), వినతులయెడ సౌమ్యమై(బుధుడై), గురుమూర్తియై
(బృహస్పతియై), కవిత్వము నలవరించుచు(శుక్రుడై), మందగతి నొంది(శనియై),
తమస్సుపాలిటికి అగ్ని లేక కాంతియై (రాహువు కేతువై) నీ చరణ కమలము
సర్వాతిశయియై ఒప్పుచున్నది - అని భావం
దీనిలో సూర్యాది నవగ్రహ రూపముగా పరదేవతాచరణములు రూపొందింపబడినవి.
సాహితీమిత్రులారా!
అధిపతి సంధివిగ్రహ రహస్యపులేఖలు వ్రాయుమన్నచో
నిధిరస పావకాష్ట శరనేత్రనగాంబుధి చంద్రసంఖ్యలన్
బుధనుత నిల్పియందులకుఁ బూర్వము తొమ్మిదినెత్తి వ్రాయుఁడీ
బధిరులు మూగలంధులును బాలురు వృద్ధులు మెచ్చునట్లుగాన్
ఇందులోని విషయమేమిటో గమనించి
కామెంట్స్ లో వ్రాయగలరు.
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యంలోని వేల్పుు ఎవరో చెప్పండి
అమరులు మేఘముల్ కుసుమ మాస్యము, హేమము, భాస్కరుండు, మా
సము, నురగంబు శంకరుని, చాపము, పంకము, పాండవా గ్రజుం
డ మృతకరుండ నందగిన త్య్రక్షర సంజ్ఞల మధ్య వర్ణముల్
క్రమమున నాహ్వయంబొనరఁ గల్గిన వేలుపు మిమ్ము బ్రోవుతన్
ఈ పద్యంలోని మూడక్షర సంజ్ఞలు గుర్తించి వాటి మధ్య అక్షరాలద్వారా
అందులోని వేల్పెవరో గమనించగలరు. కామెంట్స్ లో ఉంచండి.
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యం అర్ఖాన్ని కామెంట్స్ లో పెట్టండి
తొమ్మండ్రు మొగుల, నెత్తుక పోయె, కోడలు
చెల్లెలు సన్యాసిఁ జేసికొనియె
నత్త భూవరుల, నెయ్యముమీరఁ జెందెను
కూతురు పదకొండ్రఁ గూడుకొనియె
మరదలొక్కతె మారుమునువుఁ గట్టుకపోయె
యిల్లాలు పొరుగిండ్ల కేగుచుండె
వదినగారును పల్కు వానితో వర్తించె
మేనత్త భానుని మీఁదవలచె
వావులిట్టట్టుఁ జేసిన వన్నెకాడ
తగదు రావయ్య నీజాణ తనముమాని
సరస దరహాస ద్వారకా పురనివాస
మదనగోపాల రాధికా హృదయలోల
దీనిలోనూ శ్రీమహావిష్ణువు, శ్రీకృష్ణునికి చెందిన బంధువుల గురించి తెలిసిన అర్థం
సుగమమౌతుంది. అర్థాన్ని కామెంట్స్ లో పెట్టగలరు.
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ క్రింది పద్యాలు కలిపి చదివినచో ప్రశ్నలును,
విడదీసి చదివినచో జవాబులును వచ్చును
గమనించండి-
పుడమిఁ బగఱేనిఁ జెండాడి పొలుపుఁగాంత్రు
కనక నేమియుండును బండికంటికొనను
జనములేమి కోరంగను జాలకుంద్రు
యరయనుత్తరములు నిందె యమరియుండు
దానమే దానియందును దలఁచిచూడ
జారుఁడేకాంత కాంతాప్తిఁ గోరుచుండుఁ
గాఁత యేరాఁడ్రతోఁ గడుఁగయ్యమాడు
నరయనుత్తరములు నిందె యరసియుండు
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ శతకపద్యాన్ని చూడండి
మదనగోపాల శతక కవి
రెండు పాదాల మకుటంతో
శతకాన్ని సీసపద్యాలతో కూర్చారు.
హరినీ వనాకారి యాలి పరాచారి
కూతురు వ్యభిచారి కొడుకు జారి
యమ్మ నిర్దయకారి యబ్బ సంకిలికారి
యత్త పరాచారి యక్కమారి
మరదలు శుభచారి మనుమఁడు జడదారి
మరిది క్షీణకారి మామ క్షారి
వదినె నిర్దయకారి వాజి పక్ష్యాకారి
భటుఁడు మర్కటకారి పడకహారి
చూడు నీమర్మ మెల్లనే నాఁడుదాన
నేఁడు నన్నేలి, సిగ్గుఁగాపాడుకొనుము
సరసదరహాస ద్వారకా పురనివాస
మదనగోపాల రాధికాహృదయలోల
ఈ పద్యం విష్ణువు లేక కృష్ణుని బంధవర్గం తెలిసివుంటే
పూర్తిగా అర్థమౌతుంది.
గమనించగలరు
భార్య - లక్ష్మిదేవి, కూతురు - గంగ, కొడుకు - మన్మథుడు
కూతురు - గంగ, తల్లి - దేవకీదేవి, తండ్రి - వసుదేవుడు,
అత్త - భూదేవి, అక్క - మాయాదేవి, మరదలు - ఊర్మిల,
మనుమడు - నారదుడు, మరిది - చంద్రుడు,
మామ - సముద్రుడు, వదినె - జ్యేష్ఠాదేవి, వాహనము- గరుత్మంతుడు,
భటుడు - హనుమంతుడు, పాన్పు - శేషుడు -
వీటిని బట్టి పద్యం సులువుగా అర్థమౌతుంది గమనించండి.
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యాలు ఆశీర్వాదానికి సంబంధించినవి
అయితే ఆశీర్వాదం గూఢంగా చెప్పడం జరిగింది
అది మీరు గమనించగలరు
మగని దిగనాడి వగలాడి తగులుకొన్న
యతని పట్టపు దేవి, దానబ్బడాలు
దాని మిండడి కొడుకైన వానితల్లి
సిరులు మాకిచ్చు నెప్పట్ల కరుణవెలయ
గ్రుడ్డికొమరుని దునిమిన దొడ్డవాని
కన్న తండ్రికి తండ్రినకె గన్నదోయి
కొమ్మకోడలు పెనిమిటి తమ్మునణచె
గిత్తుకంటియు మిమ్ము, రక్షించుగాక
పతిసుతుకుం బ్రతిగాఁగొను
సతిసుతుఁ జెఱఁగన్నజెట్టి జనకుని జనకున్
క్షితిగన్న దాని గను దు
ర్మతి కరు, యా కోమలాంగి రక్షించు మిమున్
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ క్రింది పద్యాలు కలిపి చదివినచో ప్రశ్నలును,
విడదీసి చదివినచో జవాబులును వచ్చును
గమనించండి-
ఎద్దీశున కశ్వంబగు
గ్రద్దననే దడవిఁదిరుగు ఖరకంటకియై
హద్దుగనేవాఁడు ఘనుఁడు
పద్దుగ నుత్తరములిందె పడయంగానౌ
శూరనికరమే దురమునుఁ జూచిమెచ్చు
రహిగలువ యలరేఱేని రాకఁగోరు
పూవులేమావి గున్నకుఁ బొడమకుండు
నరయ నుత్తరములు నిందె యమరియుండు
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యాలకు అర్థాలను
చెప్పండి
గ్రుడ్డు బిడ్డన్న దొరఁగన్న కొడుకుకన్న
పిన్నయాతని పినతండ్రి పెద్దకొడుకు
ప్రభువు తమ్మునిచే నాజిఁబడినవాని
తండ్రితమ్ముని పురమును స్థలము చెపుమ
వాసవి రవి సోమాదులు
వాసవి రవి సోమరవులు వాసవిరవులున్
వాసవులు రవులు సోములు
వాసవి రవిసోమనాథు వాకిటభృత్యుల్
వీటి అర్థాలను కామెంట్స్ లో పెట్టగలరు.
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ వావివరుసల పద్యాన్ని గమనించి
దీన్ని అర్థాన్ని మీరే కామెంట్స్ లో పెట్టగలరు-
ఇల్లాలు మనుమరాలేరీతియాయెనో
మనుమరాలికియెట్లు మామయయ్యె
మామయే వావిని మరిఁదియెయుండెనో
మరఁదియెందునుఁగూర్చి మనుమఁడయ్యె
మనుమఁడే వానిని మరియల్లుఁడాయెనో
యల్లునిల్లాలెట్టులత్తయయ్యె
యత్తయేవానిని యాయెను కూఁతురు
కూఁతురు సరియెట్లు కోడలయ్యె
దీనియర్థంబు జనులకు దెలియరాదు
తెలియవచ్చిన కవులకుఁ దేటపడును
జలజహితరంగ సారసచంద్రనిన్ను
వర్ణనలుచేయ లేరెంత వారలైన
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యాలకు అర్థం వివరించండి-
వనచరు కూరిమి తమ్ముని
వెనుకాతని యాలిసుతుని వేడుక మామన్
గనుఁగొన్నతండ్రి తాతను
విను మామ్రొక్కించుకొన్న వీరుండితఁడే
ఖగవైరి వైరి వాహను
ఖగ సుతునకు మిత్రవైరి ఖగపత్రేశున్
ఖగ సూనుమేన మామయు
ఖగధారుఁడు వినగదమ్మ కంజదళాక్షీ
వీటి అర్థం కామెంట్స్ లో తెలుపగలరని మనవి
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యంలోని వరుసలను మీరే కనిపెట్టి చెప్పగలరు
మగువ నా మరదలౌ మారుతల్లివినీవు
వరుసఁజెప్పవుగదే వదినె గాక
అత్తబిడ్డవునీవు యనుఁగుచెల్లెలనైతె
మనకువావులు గల్గె మనుమరాల
గారాబునాబిడ్డ యేరాలుమరదలౌ
నాకూఁతురవుగదే నాఁతినీవు
మాయత్తతమ్ముని మరదలు వదినెనౌ
దానిపిన్నత్త నామేనవదిన
తల్లిపెద్దత్తకోడలు తల్లిరావె
మారుటత్తకు మరదలు మనుమరాల
యనుచు విజ్జోడువావులు బెనసికలిపి
యొక్కవావిని వరుసఁగా లెక్కజెపుమ
(శృంగారయుక్తి చమత్కార పద్యారత్నావళి - పుట -66)
(మీరే ఈ పద్యంలోని వావివరుసలను కనుగొని కామెంటులో పెట్టగలరు)
సాహితీమిత్రులారా!
సాహితీమిత్రులారా!
రెండు హల్లులతోనే కూర్చబడిన పద్యాన్ని
ద్వ్యక్షరి అంటాము. ఇక్కడ మనం
చిత్రబంధరామాయణంలోని
ఈ ఉదాహరణ చూద్దాం-
వారం వారం వారారావం వార్వరం రవివారరః
వారం వారం వారివిరో రురావ విరివావరః
(చిత్రబంధరామాయణం - 5 - 2)
ఇది వ, ర - అనే రెండు హల్లులతో కూర్చబడింది.
ఇది హనుమంతుడు సముద్రాన్ని లంఘించే సందర్భంలో
కూర్చబడినది.
దీని భావం -
హనుమంతుడు సముద్రాన్ని దాటే సందర్భంలో
సూర్యుని ఎర్రటి బంతిగా ఊహించి పట్టుకొన బోయే
సందర్భంలో జరిగిన సంఘటనలో హనుమంతునికి
బ్రహ్మ, ఇంద్రుడు ఇతరదేవతలు ఇచ్చిన వరాల
బలంతో అనేకమార్లు తాను ఎంతగా గర్జించగలడో
అంతగా గర్జించాడు సమగద్రంలోని అలలకంటే
శక్తివంతంగా. గరుత్మంతుని వలె ఆకాశంలోకి ఎగిరాడు.
మరో ఉదాహరణ కావ్యదర్శంలోనిది గమనించండి-
సూరి: సురాసురాసారిసార: సారససారసా:
ససార సరసీ: సీరీ ససూరూ: స సురారసీ
(కావ్యాదర్శము-3-94)
(పండితుడును దేవతల విషయమునను అసురుల
విషయమునను ప్రసరించు బలము కలవాడును,
మద్యమునందు ఆసక్తి కలవాడును అగు
బలరాముడు అందమైన ఊరువులు గల ప్రియురాలుతో
కూడినవాడై, ధ్వనితో కూడిన (ధ్వని చేయుచున్న)
సారసపక్షులు గల సరస్సులను సంచరించెను.)
దీనిలో స, ర - అనే రెండు వ్యంజనములు(హల్లులు)
మాత్రమే ఉపయోగించబడినది.
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ క్రింది పద్యాలకు అర్థం చెప్పగలరని మనవి-
మగని దిగనాడి వగలాడి తగులుకొన్న
యతని పట్టపుదేవి, దానబ్బడాలు
దాని మిండడి కొడుకైన వానితల్లి
సిరులు మాకిచ్చు నెప్పట్ల కరుణవెలయ
గ్రుడ్డికొమరుని దునిమిన దొడ్డవాని
కన్న తండ్రికి తండ్రినకెగన్నదోయి
కొమ్మకోడలు పెనిమిటి తమ్మునణచె
గిత్తుకంటియు మిమ్ము, రక్షించుగాక
పతిసుతుకుం బ్రతిగాఁగొను
నతిసుతుఁ జెఱఁకొన్న జెట్టి జనకుని జనకున్
క్షితిగన్న దాని గను దు
ర్మతి కరు, యా కోమలాంగి రక్షించు మిమున్
వీటికి అర్థాలు చెప్పగలవారు కామెంట్స్ లో
తెలుపగలరు
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యాలలో హల్లు ఒకటే ఉంటుంది
కానీ అచ్చులు ఏవైనా వాడవచ్చు.
గమనించండి-
సాహితీమిత్రులారా!
రామరాజభూషణుడనే పేరుగల
భట్టుమూర్తి తన ప్రతిభ ఏమిటో
ఈ పద్యంలో వివరించారు
గమనించండి-
శతలేఖినీపద్యసంధానధౌరేయు
ఘటికాశతగ్రంథకరణధుర్యు
నాశుప్రబంధబంధాభిజ్ఞు నోష్ఠ్యని
రోష్ఠ్యజ్ఞు నచలజిహ్వోక్తి నిపుణు
దత్సమభాషావితానజ్ఞు బహుపద్య
సాధిత వ్యస్తాక్షరీధురీణు
నేకసంధోదితశ్లోక భాషాకృత్య
చతురు నోష్ఠ్య నిరోష్ఠ్యసంకరజ్ఞు
నమితయమకాశుధీప్రబంధాంకసింగ
రాజసుతతిమ్మరాజపుత్రప్రసిద్ధ
సరసవేంకటరాయభూషణసుపుత్రు
నను బుధవిధేయు శుభమూర్తి నామధేయు
(నరస - 13)
ఈ పద్యం నరసభూపాలీయములోనిది.
ఇందులో కృతి భర్త భట్టుమూర్తిని పిలిచే సందర్భంలో కవి వర్ణించాడు-
ఇందులో తనకు పదిరకాల ప్రజ్ఞలున్నట్లు తెలుపుకున్నాడు కవి.
అవి
1. శతలేఖినీపద్య సంధానధౌరేయత -
నూరు ఘంటాలకు పద్యాలను చెప్పేనేర్పు (శతావధానం)
2. ఘటికాశతగ్రంథకరణశక్తి -
గడియకు నూరు అనుష్టుప్ శ్లోకాలను చెప్పగల ప్రజ్ఞ
3. ఆశుప్రబంధబంధాభిజ్ఞత-
ఆశువుగా ప్రబంధాలను, బంధకవిత్వాన్ని చెప్పగల నేర్పు
4. ఓష్ఠ్యనిరోష్ఠ్యజ్ఞత -
పెదవులు కలిపి, పెదవులు కలపని విధంగా ఉండేవిధంగా
అచ్చులు హల్లులతోపద్యాలను కూర్చడం
5. అచలజిహ్వోక్తినైపుణ్యం-
నాలుక కదలకుండా ఉండే విధంగా అచ్చులు హల్లులతో పద్యాలను కూర్చడం
6. తత్సమభాషావితానజ్ఞత -
కేవలం తత్సమపదాలతోనే కవిత్వం చెప్పడం
7. బహుపద్యసాధిత వ్యస్తాక్షరీధురీణత-
ఏకకాలంలో అనేక వ్యస్తాక్షరి పద్యాలను జ్ఞాపకం పెట్టుకోగలగడం
8. ఏకసంబోధిత శ్లోకభాషాకృత్యచతురత -
ఒకసారి శ్లోకం వినగానే శ్లోకమంతా తిరిగి అప్పజెప్పడం
9. ఓష్ఠ్యనిరోష్ఠ్యసంకరజ్ఞత-
పెదవులు మూసుకున్నవెంటనే తెరచుకొనేటట్టు వీలుగా అక్షరాలను పేరుస్తూ
పద్యాలను చెప్పడం
10. అమితయమకాశుధీశక్తి -
అమితమైన యమకంతో ఆశువుగా పద్యాలను చెప్పడం
ఇంతటి ప్రజ్ఞతనకు కలదని చెప్పుకున్న ప్రజ్ఞావంతుడు
రామరాజభూషణుడు(భట్టుమూర్తి)
సాహితీమిత్రులారా!
వసంతోత్సవం జరిగే సమయంలో స్త్రీపురుషులు
పాటలు పాడుతున్నారు ఎలాగని కవి వర్ణించారో
ఈ పద్యంలో తెలుస్తుంది గమనించండి-
అరిగా బంచమ మేవగించి నవలా లవ్వేళ హిందోళవై
ఖరి సూపం బికజాతి మాత్మరవభంగవ్యాకులంబైవనీ
ధర నాలంబితపల్లవ వ్రతవిధుల్దాల్పం దదీయధ్విన్
సరిగా గైకొనియెన్ వసంతము మహాసంపూర్ణభావోన్నతిన్
(వసు-1-130)
ఈ పద్యంలో కవి తన సంగీతకళా రహస్యనిధులను విప్పాడు
స్త్రీలు హిందోళరాగం పాడితే కోయిలలు బాధపడ్డాయట.
ఆ రాగంలో తమ స్వరమైన పంచమం లేదని వ్యాకులత చెంది ఆకులూ అలములూ తింటూ చపస్సు చేశాయట. ఆ వ్రతవిధులను మెచ్చి వాసంతం మహాసంపూర్ణభావంతో పంచమస్వరాన్ని స్వీకరించిందట.
కవికి పద్యకల్పనలో రెండు విషయాలు తోడ్పడ్డాయి. హిందోళరాగంలో పంచమమం అంటే రిషభం ఉండవు. (హిందోళంలో - సమగమదనిస - సనిదమగమస అని ఆరోహ అవరోహణలు) ఈ రెండు ఉన్న రాగం హిందోళవసంతం (సగమపదనిదస-సనిదమగరిగస -అని ఆరోహణ అవరోహణలు) ఈ వాస్తవిక లక్షణాలను తీసుకొని విశ్లేషించాడు కవిగారు. ఇది ఇలా ఉంటే అరిగా అనే చోట అరి అంటే శత్రువు అని, అరి అంటే ''రి''లేని(పంచమం లేని) అర్థాలు ఉన్నాయి. దీని బట్టి ఇది చ్యుత చిత్రానికి సంబంధించినదిగా కూడ చెప్పవచ్చు.
సాహితీమిత్రులారా!
రాయప్రోలు సుబ్బారావుగారు 1911లో
బుచ్చిరెడ్డిపాలెంలో జరిగిన సభలో
ఆశుకవిత్వంపై మొహంమొత్తి ఇష్టదేవతా ప్రార్థన ఇలాచేశారు
గమనించండి-
తెనుగే తీయని, దందు పద్య పదరీతి క్రీడలత్యంత మో
హాసముల్ శోభనముల్ తదీయరస రక్తాలాపనంబుల్ లభిం
చిన వాగర్థకలాకలాప జయ లక్ష్మిన్ గాలికింబుత్తునే
జననీ యేమిటి కింక ఆశుకవితా సన్యాస మిప్పింపవే
రసమో, భావమొ, జీవదర్థసుకుమార వ్యంజనామంజు శ
బ్ద సమాసారచనంబొ, సాధు హృదయస్పంద ప్రతిష్టా కథా
విసరంబో, సకలార్థ శూన్యమగు నీవేగాతి వేగోక్తి దు
ర్వ్యసనం బేటికి త్రిప్పుమింక జననీ రమ్యాక్షర క్షోణికిన్
(సమగ్రాంధ్ర సాహిత్యం - 4 - పుట373)
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యంలోని సమాధానాల చివరి అక్షరాన్ని రెండవ ప్రశ్నసమాధానంగా వస్తుంది.
అదేవిధంగా అన్ని ప్రశ్నలకు సమాధానాలు రావాలి పద్యం గమనించండి-
మనుజుని యాకార మహిమకు మొదలేది?
నగవైరి వైరికి నగరమెద్ది?
రఘుపతిగాచిన రాక్షస పక్షేది?
శిబి(సిరి)కన్నులార్జించు చెలువమెద్ది?
పంచబాణునియింటఁబరగినరుచియేది?
గిరజపతి భుజించు గిన్నెయెద్ది?
నయనాంగరక్షకు నలువొందు చెలువేది?
చెలఁగిమానముఁగాచు చెట్టదెద్ది?
యన్నిటికిఁజూడ రెండేసి యక్కరములు
యాదులుపంగ తుదలెల్ల నాదులగుచు
చెప్పునాతఁడు భావజ్ఞశేఖరుండు
లక్షణోపేంద్ర పౌఢరా!యక్షితీంద్ర
ఈ పద్యంలోని ప్రతిప్రశ్నకు సమాధానం రెండక్షరాలుగల పదం
ప్రతిపదం చివరి అక్షరం తరువాతి సమాధానంలోని మొదటి అక్షరం
అయ్యేలాగున సమాధానాలు ఉండాలి
మనుజుని యాకార మహిమకు మొదలేది?
1. తల
నగవైరి వైరికి నగరమెద్ది?
2. లంక
రఘుపతిగాచిన రాక్షస పక్షేది?
3. కాకి
శిబి(సిరి)కన్నులార్జించు చెలువమెద్ది?
4. కత్తి
పంచబాణునియింటఁబరగినరుచియేది?
5. తీపు
గిరజపతి భుజించు గిన్నెయెద్ది?
6. పుఱ్ఖె
నయనాంగరక్షకు నలువొందు చెలువేది?
7. ఱెప్ప
చెలఁగిమానముఁగాచు చెట్టదెద్ది?
8. ప్రత్తి
1. తల
2. లంక
3. కాకి
4. కత్తి
5. తీపు
6. పుఱ్ఖె
7. ఱెప్ప
8. ప్రత్తి
సాహితీమిత్రులారా!
మాడుగుల మహారాజును
ఇద్దరు కవీశ్వరులు ఇలా దీవించారు-
అ శ్లోకం చూడండి -
విక్రమేణార్జున ముఖా: కృష్ణభూపాల! తే హితా:
విక్రమేణార్జున ముఖా :కృష్ణభూపాల! తే హితా:
రెండు పాదాలు
ఒకలానే ఉన్నాయి కదా!
ఇద్దరూ ఒకే పాదాన్ని చెప్పారా? అంటే చూద్దాం మరి
మొదటికవి చెప్పిన పాదానికి అర్థం-
ఓ కృష్ణభూపాలా!
విక్రమేణ అర్జునముఖా: -
పరాక్రమంలో (పాండవ మధ్యముడైన) అర్జునుడు మొదలైనవారు,
తే హితా: - నీకు సమాన స్నేహితులుగా పోల్చదగినవారు
.
రెండవకవి చెప్పిన పాదానికి అర్థం -
ఇందులో తే2హితా - అని తీసుకోవాలి
అపుడు
ఓ కృష్ణభూపాలా!
తేऽహితా: = తే అహితా: = నీ శత్రువులు,
విక్రమేణ - పరాక్రమంలో
అర్జున ముఖా: -
తెల్లమొగంతో వెలవెల పోతున్నారు.
సాహితీమిత్రులారా!
శ్రీ చింతా రామకృష్ణరావు గారి
గర్భకవిత్వానికి చెందిన
ఒక పద్య వివరణ ఈ వీడియోలో గలదు
ఆస్వాదించండి-
సాహితీమిత్రులారా!
ఈ పద్యం గమనించండి
ఇందులో ఒకస్త్రీని అడిగిన ప్రశ్నలకు
ఆమె చూపిన సంజ్ఞలను బట్టి
సమాధానం తెలుసుకోవాలి
గమనించండి-
రాజీవగంధి నీ రాజ్యమెక్కడిదన్న
నొకచేత కొప్పువెండ్రుకలు చూపె
పద్మాయతాక్షి నీ పట్టణంబేదన్న
నగుచు నెడ్డాణంపు నడుముఁజూపె
బింబాధరోష్ఠి నీ పేరేమి చెపుమన్న
సొగసైన శుకవాణి మొగముఁజూపె
నిందీవరాక్షి నీ కెందరు విభులన్న
ఘనమైన ముద్దుటుంగరముఁజూపె
విడిది చెపుమన్న పాలిండ్ల నడుమఁజూపె
కులముఁగోరిన కదళికా తరువుఁజూపె
తరుణి రమ్మన్న తాంబూల మెఱుపుఁజూపె
భళిర వినరయ్య యీజాణ ప్రౌఢతనము
వీటిలోని ప్రశ్నలకు సమాధానాలు చెప్పగా ప్రయత్నించండి
1. రాజీవగంధి నీ రాజ్యమెక్కడిదన్న
నొకచేత కొప్పువెండ్రుకలు చూపె
2. పద్మాయతాక్షి నీ పట్టణంబేదన్న
నగుచు నెడ్డాణంపు నడుముఁజూపె
3. బింబాధరోష్ఠి నీ పేరేమి చెపుమన్న
సొగసైన శుకవాణి మొగముఁజూపె
4. ఇందీవరాక్షి నీ కెందరు విభులన్న
ఘనమైన ముద్దుటుంగరముఁజూపె
5. విడిది చెపుమన్న పాలిండ్ల నడుమఁజూపె
6. కులముఁగోరిన కదళికా తరువుఁజూపె
7. తరుణి రమ్మన్న తాంబూల మెఱుపుఁజూపె
సాహితీమిత్రులారా!
రామరాజభూషణుని ఈ పద్యం ఆస్వాదించండి
పాటలాగా పాడటానికి వీలుగా ఉన్నది
ఈ వీడియోలో గమనించగలరు-
సాహితీమిత్రులారా!
శంకరాచార్యుల సౌందర్యలహరిలో
జగన్మాతను ప్రముఖమైన
ఉత్తరభారతదేశ పట్టణాలతో
వర్ణించారు గమనించండి-
విశాలా కళ్యాణీ స్ఫుటరుచి రయోధ్యా కువలయైః
కృపాధారా2ధారా కిమపి మధురా2 భోగవతికా
అవన్తీ సృష్టిస్తే బహునగర విస్తార విజయా
ధ్రువం త త్తన్నా మవ్యవహరణ యోగ్యా విజయతే
(సౌుదర్యలహరి - 49)
విశాలా కళ్యాణీ స్ఫుటరుచి రయోధ్యా కువలయైః
కృపాధారా2ధారా కిమపి మధురా2 భోగవతికా
అవన్తీ సృష్టిస్తే బహునగర విస్తార విజయా
ధ్రువం త త్తన్నా మవ్యవహరణ యోగ్యా విజయతే
ఇందులో వర్ణించిన నగరాలకు నగరపేరుగా అర్థం లేకుండా
మరో అర్థం వచ్చేలా కూర్చారు శంకరులవారు
తే - నీ, దృష్టిః - చూపు, విశాలా - విస్తృతమైనది, కళ్యాణీ - మంగళ
స్వరూపం, స్ఫుట రుచిః - చక్కని కాంతివంతం, కువలయైః - నల్లకలువలచే,
అయోధ్యా - జయించడానికి వీలుకాని, కృపాధారాధారా-
దయకుఆధారమనదగ్గ, కిమపి - ఇలాంటిదని చెప్పడానికి వీలుకానిది,
మధురా - గొప్ప ఆనందదాయక, ఆ భోగవతికా - విశాలదృక్పధం గలది,
అవంతీ - రక్షణ లక్షణం కలది, బహునగర విస్తార - పలునగర విస్తీర్ణం గలది,
పిలువబడేది, యోగ్యా విజయతే ధ్రువం - నిశ్చయంగా అందుకు తగింది.
