మహాసేనోదయములోని చిత్రకవిత్వము - 3

మహాసేనోదయములోని చిత్రకవిత్వము - 3

సాహితీమిత్రులారా!

గర్భకవిత్వము (పద్యగూఢము) -
దేవతలు కైలాసమునకు పోయి శివుని పొగడు
సందర్భములోనిది ఈ గర్భకవిత



ద్విపదమత్తకోకిల దుష్కరప్రసపదనియమ కంద
గర్భితసీసము(2-79)


దాసకామితదాయి దానవదండి వాసుకిభూషణా వరశుభ్రదేహ
వాసరాధిపతేజ వాక్పతిసంధ్య వాసకృతాచలాభవ శార్ఙ్గిరోప
కాసరాశ్వ మదోరగద్విజకాంత భాసురవైభవా పరసూదనోగ్ర
దోససంఘవిదూర తోయధితూణ కేసరివిక్రమా గిరిచాపభృత వి
రతివిధుత నుతిలోల నరరుదితఘన
చండపవన రాజత్కీర్తి శైలజేశ
శంబరారాతిదోర్గర్వ సాగరౌర్వ 
భువనరక్షణసర్వేశ భూతనాధ

ఈ సీసపద్యంలో
ద్విపద, మత్తకోకిల,
దుష్కరప్రాస పదనియమ కందము అనే మూడు
వేరువేరు ఛందస్సులు
ఈ సీసములో ఇమిడ్చడం జరిగింది
చూడండి-

పై పద్యంలోని గర్భిత పద్యాలు-
ద్విపద-

సీసపద్యానికి 6 సూర్యగణాలు రెండు ఇంద్రగణాలు
ప్రతిపాదానికి ఉంటాయి
అదే ద్విపదకు ప్రతిపాదానికి
3 సూర్యగణాలు 1 ఇంద్రగణం ఉంటాయి
అంటే సీసపద్యపాదంలో సగం -
3 సూర్యగణాలు 1 ఇంద్రగణం
పై పద్యాన్ని అలా చేస్తే ద్విపదగా
మారుతుంది చూడండి -

గర్భిత ద్విపద-
దాసకామితదాయి దానవదండి 
వాసుకిభూషణా వరశుభ్రదేహ

వాసరాధిపతేజ వాక్పతిసంధ్య 
వాసకృతాచలాభవ శార్ఙ్గిరోప

కాసరాశ్వ మదోరగద్విజకాంత 
భాసురవైభవా పరసూదనోగ్ర

దోససంఘవిదూర తోయధితూణ 
కేసరివిక్రమా గిరిచాపభృత వి


ఇక  మత్తకోకిల -
సీసపద్యంలోని మొదటి మూడు పాదాలలో
చివరి 6 అక్షరాలను తొలగించాలి
చివరి పాదంలో 7 అక్షరాలను  తొలగించాలి
అపుడు.మత్తకోకిల అవుతుంది- చూడండి -
-

దాసకామితదాయి దానవదండి వాసుకిభూషణా వరశుభ్రదేహ
వాసరాధిపతేజ వాక్పతిసంధ్య వాసకృతాచలాభవ శార్ఙ్గిరోప
కాసరాశ్వ మదోరగద్విజకాంత భాసురవైభవా పరసూదనోగ్ర
దోససంఘవిదూర తోయధితూణ కేసరివిక్రమా గిరిచాపభృత వి

గర్భిత మత్తకోకిల-

దాసకామితదాయి దానవదండి వాసుకిభూషణా 
వాసరాధిపతేజ వాక్పతిసంధ్య వాసకృతాచలా
కాసరాశ్వ మదోరగద్విజకాంత భాసురవైభవా 
దోససంఘవిదూర తోయధితూణ కేసరివిక్రమా 


కందపద్యం -
సీసపద్యంలో మొదటి మూడు పాదాలలోని
ఆరు ఆరు అక్షరాలు, చివరిపాదంలోని 7 అక్షరాలు,
ఎత్తుగీతి(తేటగీతి)లోనిరెండవ పాదంలోని చివరి
4 అక్షరాలు మినహాయించి తీసుకుంటే సరిపోతుంది.
చూడండి-
మరొకవిషయం అవసరమైన చోట
లఘువులు గురువులుగాను

గురువులు లఘువులుగాను
పరిగణించటం చిత్రకవిత్వంలోని
సంప్రదాయం కావున కందపద్యం
చివర లఘువుగాక గురువుగా తీసుకోవాలి.

దాసకామితదాయి దానవదండి వాసుకిభూషణా వరశుభ్రదేహ
వాసరాధిపతేజ వాక్పతిసంధ్య వాసకృతాచలాభవ శార్ఙ్గిరోప
కాసరాశ్వ మదోరగద్విజకాంత భాసురవైభవా పరసూదనోగ్ర
దోససంఘవిదూర తోయధితూణ కేసరివిక్రమా గిరిచాపభృత వి
రతివిధుత నుతిలోల నరరుదితఘన
చండపవన రాజత్కీర్తి శైలజేశ
శంబరారాతిదోర్గర్వ సాగరౌర్వ 
భువనరక్షణసర్వేశ భూతనాధ

 గర్భిత కందపద్యం -

వరశుభ్రదేహ భవ శా
ర్ఙ్గిరోప పరసూదనోగ్ర గిరిచాపభృతా 
వి రతివిధుత నుతిలోల న
రరుదితఘన చండపవన రాజత్కీర్తీ