కుఱుచ నిడుద కందములు

కుఱుచ నిడుద కందములు 

సాహితీమిత్రులారా!

ఏ కంద పద్యములోనైనను సరి పాదములలో చివర గురువు తప్పక ఉండాలి. రెండు నలజ గణములు జ-గణములైనప్పుడు నాలుగు లఘువులు అవసరముగా నుండి తీరాలి. అనగా ఒక కంద పద్యములో కనీసము రెండు గురువులు, నాలుగు లఘువులు తప్పని సరిగా నుండవలయును. కందపద్యములో మొత్తము 64 మాత్రలు. నాలుగు లఘువులు తప్ప మిగిలిన అక్షరము లన్నియు గురువులైనప్పుడు మనకు కంద పద్యములో 34 అక్షరములు (30 గురువులు + 4 లఘువులు) ఉంటాయి. దీనిని కుఱుచ కందము అంటారు. రెండు గురువులు తప్ప మిగిలినవన్ని లఘువులైనప్పుడు మనకు కంద పద్యములో 62 అక్షరములు (2 గురువులు + 60 లఘువులు) ఉంటాయి. దీనిని నిడుద కందము అంటారు. క్రింద వీటికి నా ఉదాహరణములు –

కుఱుచ కందము లేక గగ కందము లేక
 “సర్వ” గురు కందము (14 గగములు) –

రామా మేఘశ్యామా
రామా ప్రేమాభిరామ – రాజాద్యక్షా
రామా సుగ్రీవాప్తా
రామా సీతాసమేత – రాజీవాక్షా



నిడుద కందము లేక నల కందము లేక
“సర్వ” లఘు కందము(14 నలములు) –

బరువయె ఫలములఁ దరువులు,
సిరులయె వనలతల విరులు – చెరువుల జలముల్
బరుగిడె సెలలయి ధరపయి,
స్వరముల నెలవయెను బ్రకృతి – సరసఋతువునన్

---------------------------------------------------------

రచన: జెజ్జాల కృష్ణ మోహన రావు, 

ఈమాట సౌజన్యంతో