పూతమెఱుంగులుం

పూతమెఱుంగులుం

సాహితీమిత్రులారా!

భువన విజయ సభలో ఒకమారు కృష్ణదేవరాయలు
కవితాకళగురించి ఆశువుగా చెప్పినవారికి గండపెండెరము
తొడుగుతానని ప్రకటించాడు దానికి ఎవరు స్పందించక
పోవడంతో కృష్ణదేవరాయలు ఈ విధంగా చెప్పాడు-

ముద్దుగ గండపెండెరమున్ గొనుఁడంచు బహూకరింపఁగా
నొద్దిక నాకొసంగుమని యొక్కరు గోరగలేరు లేరకో

దీనికి అల్లసానిపెద్దన లేచి -
పెద్దనబోలు సత్కవులు పృథ్విని లేరని నీవెరుంగవే
పెద్దనకీదలంచినను బేరిమి నాకిడు కృష్ణరాణ్ణృపా

అని మిగిలిన పద్యం పూరించి ఈ విధంగా
రాయలువారు అడిగిన విధంగా కవితాకళను గురించి
ఆశువుగా చెప్పిన ఉత్పలమాలిక(29 పాదాలు)

1. పూతమెఱుంగులుం బసరుపూపబెడంగులుఁ జూపునట్టి నా
2. కైతలు జగ్గునిగ్గునెనగావలెఁ గమ్మునగమ్మనన్వలెన్
3. రాతిరియుంబవల్ మఱపురాని హొయల్ చెలియారజంపు ని
4. ద్దాతరితీపులంబలెను దారసిలన్వఁలె లోఁదలంచినన్
5. బ్రాతిగఁబైకొనన్వలెను బైదలికుత్తుకలోని వల్లటీ
6. కూతలనన్వలెన్ సొగసుకోర్కులు రావలె నాలకించినన్
7. జేతికొలందిఁ గౌఁగిటను జేర్చిన గన్నియచిన్నిపొన్నిమే
8. ల్మూతల చన్నుదోయివలె ముచ్చటగావలె బట్టిచూచినన్
9. డాతొడనున్నమన్నులమిటారపు ముద్దుగుమ్మకమ్మనౌ
10. వాతెఱ దొండపండువలె వాచవిగావలెఁ బంటనూదినన్
11. గాతలదమ్మిచూలిదొర కైవసపుంజవరాలి సిబ్బెపు
12. న్మేతెలియబ్బురంపుజిగినిబ్బర పుబ్బగు గబ్బిగుబ్బపొం
13. బూతల నున్నకాయ సరిపోడిమి కిన్నెరమెట్లబంతి సం
14. గాతపు సన్నబంతి బయకారపుఁగన్నడ గౌళవంతుకా
15. సాతతతానతానల వసం దివుటాడెడు కోటమీటుబల్
16. మ్రోతలునుంబలెన్ హరువు మొల్లము గావలె నచ్చతెన్గు లీ
17. రీతిగ, సంస్కృతంబు పచరించినపట్టున భారతీవధూ
18. టీ తపనీయగర్భనికటీభవదాననపర్వసాహితీ
19. భౌతికనాటకప్రకరభారతభారతసమ్మతప్రభా
20. పాతసుధాప్రపూరబహుభంగఘుమంఘుమఘుంఘుమార్భటీ
21. జాతకతాళయుగ్మలయసంగతిచుంచువిపంచికామృదం
22. గాతతతేహిత త్తహితహాదితదంధణుదాణుధింధిమి
23. వ్రాతలయానుకూలపదవారకహూద్వహహారికింకిణీ
24. నూతన ఘల్ఘలాచరణ నూపుర ఝాళఝళీమరంద సం
25. ఘాతవియద్దునీచకచకద్వికచోత్పలసాసంగ్రహా
26. యాతకుమారగంధవహహారిసుగంధవిలాసయుక్తమై
27. చేతము చల్లఁజేయ వలెఁజిల్లునఁజల్లవలె న్మనోహర
28. ద్యోతక గోస్తనీఫలమధుద్రవగోఘృతపాయసప్రసా
29. రాతిరసప్రసారరుచిరప్రసరంబుగ సారెసారెకున్

దీనిలో ఉన్న ప్రత్యేకత మొదటంతా అచ్చతెనుగు పదాలతో కూర్చి

చివరికి సంస్కృతపదాలతో కూర్చారు పెద్దనగారు. కావున దీన్ని
భాషాచిత్రంగా చెప్పవచ్చు

1. పూతమెఱుంగులుం బసరుపూపబెడంగులుఁ జూపునట్టి నా
2. కైతలు జగ్గునిగ్గునెనగావలెఁ గమ్మునగమ్మనన్వలెన్
3. రాతిరియుంబవల్ మఱపురాని హొయల్ చెలియారజంపు ని
4. ద్దాతరితీపులంబలెను దారసిలన్వఁలె లోఁదలంచినన్
5. బ్రాతిగఁబైకొనన్వలెను బైదలికుత్తుకలోని వల్లటీ
6. కూతలనన్వలెన్ సొగసుకోర్కులు రావలె నాలకించినన్
7. జేతికొలందిఁ గౌఁగిటను జేర్చిన గన్నియచిన్నిపొన్నిమే
8. ల్మూతల చన్నుదోయివలె ముచ్చటగావలె బట్టిచూచినన్
9. డాతొడనున్నమన్నులమిటారపు ముద్దుగుమ్మకమ్మనౌ
10. వాతెఱ దొండపండువలె వాచవిగావలెఁ బంటనూదినన్
11. గాతలదమ్మిచూలిదొర కైవసపుంజవరాలి సిబ్బెపు
12. న్మేతెలియబ్బురంపుజిగినిబ్బర పుబ్బగు గబ్బిగుబ్బపొం
13. బూతల నున్నకాయ సరిపోడిమి కిన్నెరమెట్లబంతి సం
14. గాతపు సన్నబంతి బయకారపుఁగన్నడ గౌళవంతుకా
15. సాతతతానతానల వసం దివుటాడెడు కోటమీటుబల్
16. మ్రోతలునుంబలెన్ హరువు మొల్లము గావలె నచ్చతెన్గు లీ
17. రీతిగ, సంస్కృతంబు పచరించినపట్టున 

ఇక్కడి (17 పాదాలు)వరకు అచ్చతెనుగు

ఈ దిగువ నుండి సంస్కృతం ( 12 పాదాలు)

1.                                                                                భారతీవధూ
2. టీ తపనీయగర్భనికటీభవదాననపర్వసాహితీ
3. భౌతికనాటకప్రకరభారతభారతసమ్మతప్రభా
4. పాతసుధాప్రపూరబహుభంగఘుమంఘుమఘుంఘుమార్భటీ
5. జాతకతాళయుగ్మలయసంగతిచుంచువిపంచికామృదం
6. గాతతతేహిత త్తహితహాదితదంధణుదాణుధింధిమి
7. వ్రాతలయానుకూలపదవారకహూద్వహహారికింకిణీ
8. నూతన ఘల్ఘలాచరణ నూపుర ఝాళఝళీమరంద సం
9. ఘాతవియద్దునీచకచకద్వికచోత్పలసాసంగ్రహా
10. యాతకుమారగంధవహహారిసుగంధవిలాసయుక్తమై
11. చేతము చల్లఁజేయ వలెఁజిల్లునఁజల్లవలె న్మనోహర
12. ద్యోతక గోస్తనీఫలమధుద్రవగోఘృతపాయసప్రసా
13. రాతిరసప్రసారరుచిరప్రసరంబుగ సారెసారెకున్