ఏకాక్షర కందములు

ఏకాక్షర కందములు

సాహితీమిత్రులారా!

శబ్దచిత్రంలో ఒకే హల్లును ఉపయోగించి
కూర్చిన కందపద్యాలు ఏకాక్షర కందపద్యాలు
వీటిలో అచ్చులుమాత్రం ఏవైనా ఉపయోగించవచ్చు
కాని హల్లు ఒకటే ఉంటుంది చూడండి-

ప్రబంధరాజ వేంకటేశ్వర విజయవిలాసంలోని 223వ పద్యం

లోలాళిలాలిలీలా
ళీలాలీలాలలేలలీలలలలులే
లోలోలైలాలలల
ల్లీలైలలలాలలోలలేలోలేలా

(ఇందులో ల-ళ లకు భేదము లేదు కావున పద్యమంతా
ల - అనే హల్లుతో కూర్చబడినదిగా భావించాలి)

లోల - చలించుచున్నట్టి, అళి - తుమ్మెదలను,
లాలి - లాలించునట్టి, లీలా - శృంగారక్రియగలిగినట్టి,
ఆళీ - చెలికత్తెలయొక్క, లాలీ - లాలిపాటలయొక్క,
లాల - లాలయను పాటయొక్క, ఏల - ఏలపదాలయొక్క,
లీలలు - విలాసములు, అలలు - అతిశయములు,
లే - అవులే, లోలో - లోలోయనే, ల - స్వీకరించయోగ్యమయినట్టి,
ఐల - గుహలయందు, అల - అఖండములయినట్టి,
లలత్ - కదలుచున్నట్టియు, లీల - క్రీడార్థమయినట్టియు,
ఏలల - ఏలకీతీగలయొక్క, లాల - ఉయ్యాలలు,
 ఓలలు - హేరాళములే, లోల - ఆసక్తిగలిగిన,
ఐలా - భూదేవిగల శ్రీవేంకటేశ్వరస్వామీ

నానాననునిననూనున
నేను నిను ననున్ను నెన్న నీనీననిను
న్నానొని న నోన్ని నానౌ
నేనే నను నన్నునాన నేనను నన్నన్
                                                         (వరాహపురాణము- 10- 90)

         నిన్ను నిను నెన్న నీనే
      నెన్నిన నన్నన్న ననననిన నానే నా
      నిన్నూని నా ననూనున్
      నన్నూనన్నాను నేననా నున్నానా

                                        శ్రీవేంకటేశ చిత్రరత్నాకరం పూర్వభాగంలోనిది.

అనిన = నీకుపైన ప్రభువులులేని, నానా = సర్వమునకు, ఇనా = ప్రభువైనవాడా, ఇనున్ = సర్వేశ్వరుడవైన, నిన్నున్, ఎన్నన్ = స్తుతించుటకొరకు, ఈనేను, ఎన్నినన్ = ఆలోచించినచో, ననను = చిగురును, (అల్పుడని అర్థం), అన్నన్న= చోద్యం, అనూనున్ = గొప్పవాడవైన, 
నినున్ = నిన్ను, ఊనినాను = ఆశ్రయించినాను, నున్న = త్రోసివేయబడిన, అనా = శకటముగలవాడవైన, అనా = తండ్రీ, నేను, నన్ను+ ఊను = ఆదుకొనుము, 
అన్నాను = అంటిని.

నానను నానిన నానను
నేనని నూని నను నిన్ను నేనన్నను నా
నా నేనను నున్ననో నా
నేనె ననున్నాను నెన్న నీనను నానన్
                                                        (శ్రీకువలాశ్వ విజయము5-69)
(ఇందులో మూడవ పాదంలో గణభంగం జరిగినది
ముద్రణా దోషము కావచ్చు)

మామా మీమో మౌమా
మామా! మిమ్మొమ్ము మామ మామా మేమా
మేమొమ్మము మీ మైమే
మేమే మమ్మోము మోము మిమ్మౌ మౌమా!
                                                                (చంపూ భారతం పుట. 249 )

మా = చంద్రుని యొక్క, మా = శోభ,
మోము + ఔ = ముఖముగా గల,
మామా- మా = మాయొక్క, మా = మేధ,
మిమ్ము = మిమ్ములను, ఒమ్ము =-అనుకూలించును,
మామమామా = మామకు మామవైన దేవా!,
ఆము = గర్వమును, ఏమి =- ఏమియు,
ఒమ్మము = అంగీకరించము, మీమై = మీ శరీరము,
మేము ఏమే = మేము మేమే, మమ్ము,
ఓ ముము + ఓముము = కాపాడుము, కాపాడుము,
ఇమ్ము = అనుకూలము, ఔము = ఔమా + అగుము - అగుమా

నిన్నే నెన్నేనని నే
నెన్నైనను నెన్నునిన్నని నేనా
ని న్నాన నూన నేనిన్
నన్నానును నాననాను నననీనన్నా
                                                          (మధురవాణీవిలాసము2-11)
మామామోమౌ మామా
మామా మిమ్మోమ్మో మామ మామామేమా
మేమోమమ్మోము మిమైమే 
మేమే మమ్మోము మోము మిమ్మా మామా

మా - చంద్రుని
మా - శోభ
మోమౌ - ముఖముగల
మామా - మాయొక్క
మా - మేథ
మిమ్ము, ఒమ్ము - అనుకూలించును
మామ మామా - మామకు మామా
ఆము - గర్వమును
ఏమి + ఒమ్మము - ఏమి ఒప్పుకోము
మిమై - మీశరీరము
మేము ఏమే - మేము మేమే
మమ్ము ఓముము + ఓముము - కాపాడుము, కాపాడుము
ఇమ్ము - ఔము - అనుకూలమగుమా

చంద్రుని వంటి ముఖముగల దేవా!
మాబుద్ధి మీకు అనుకూలించును.
గర్వపడక నిన్ను మేము అంగీకరింతుము.
సశరీరివై మాకు అనుకూలంగా ఉండి
మమ్ముకాపాడుము - అని అర్థం.


శతకంలో ఏకాక్షరి కందపద్యం-

ఋత తిత ఊత్తు త్తీతా
తతేతి తాతేత తాత తత్తై తత్తా
తత తుత్తా తతి తుత్తిన్ 
సతతము సంతసమెసంగు సత్యవ్రతికిన్
                                                                             (సత్యవ్రతి శతకము)

ఇందులో త - అనే హల్లు ఒకటే
ఉపయోగించి కూర్చబడినది.
మరియు  ఇందులో నాలుగవ పాదము
అన్ని పద్యములకు
మకుటంగా ఉన్నందున
అది ఒకే వ్యంజనము
ఉండనవసరములేదు.

ఋత - సత్యమనెడు, తితఉ - జల్లెడచేతను,
ఇత - పొందబడిన, ఆతత - విస్తారియగు,
ఇతి - జ్ఞానము చేతను, తాత - తండ్రివంటి
పరమేశ్వరుని యొక్క, ఇత - పొందబడిన,
తాత - దయచేతను, తత్తైతత్తా - అది ఇది
అనే భేదభావముచేత కలిగిన, తత - అధికమగు,
తుత్తాతతి - బాధ సమూహమును,
తుత్తిన్ - కొట్టుటచేతను,
సత్యవ్రతికి సంతసమొసగును.

పదార్థశోధనముచే గలిగిన జ్ఞానముచేతను,
ఈశ్వరజ్ఞానము చేతను, సంసార దుఃఖము
తొలగుననియు అందుకు సత్యము మూలమని
తాత్పర్యము.

నానానూనా నానా
నానాన్నని నిన్నునెన్ననా నేనన్నా
నేనాననూని నేనీ
వానిని కురుమూర్తి శ్రీనివాస మహాత్మా 
((వైద్యం వేంకటేశ్వరాచార్యుల శ్రీనివాస శతకంలోనిది-94)